Nằm trên địa phận xã Vĩnh Đồng huyện Kim Bôi (Hoà Bình), từ nhiều năm nay khu mộ cổ Đống Thếch có hàng trăm mộ đá nằm im lìm u tịch và lạnh lẽo giữa vùng rừng núi Tây Bắc. Đây là một bí ẩn lớn đối với bất cứ ai từng một lần đặt chân tới.
Ở xã Vĩnh Đồng, huyện Kim Bôi, cách trung tâm thành phố Hoà Bình chừng hơn 20 cây số về phía Đông Nam, có khu mộ cổ Đống Thếch của dòng họ Đinh, một dòng họ quan lang có thế lực của người Mường Động xưa… được đánh giá là một di chỉ khảo cổ và văn hóa có giá trị đặc sắc.
Ông Đinh Văn Dũng (ngoài cùng bên trái), hậu duệ đời thứ 21 của dòng họ Đinh,người đang nắm giữ cuốn gia phả của dòng họ từng là tầng lớp quan lang ở xứ Mường Động, Hòa Bình. Ảnh: Trần Hu
Khu đất Đống Thếch có địa thế hình dáng miệng Rồng, một thế đất quý theo thuật phong thủy của người xưa, cho nên từ lâu dòng họ Đinh ở xứ Mường Động đã độc chiếm để làm nghĩa địa cho dòng họ của mình.
Khu mộ cổ Đống Thếch nằm ở đầu thung lũng Mường Động, một thung lũng nhỏ quang đãng, bằng phẳng, trong đó nhấp nhô hàng trăm bia mộ được làm bằng các tảng đá trồng chỉa thẳng lên trời. Vây quanh ba mặt khu mộ là những quả đồi thấp.
Theo cách lí giải của cư dân trong vùng, trong tiếng Mường, “Đống” là nơi mồ mả, chôn cất người chết, “Thếch” là địa danh chỉ vùng đất, vì thế khu mộ này mới có tên là Đống Thếch, dẫn theo Báo ảnh Việt Nam.
Cuốn gia phả được viết vào khoảng những năm đầu của thế kỉ XVIII. Ảnh: Trần Huấn (Báo ảnh Việt Nam).
Trong đó có ghi lại lịch sử và chiến tích của dòng họ Đinh. Ảnh: Trần Huấn (Báo ảnh Việt Nam).
Ông Bùi Minh Liễu, cán bộ văn hóa xã Vĩnh Đồng bên một tấm bia mộ làm bằng đá,trên bia có những dòng chữ Hán ghi tên tuổi và công trạng của người đã khuất, nay vẫn còn khá nguyên vẹn. Ảnh: Trần Huấn (Báo ảnh Việt Nam).
Giữa một vùng rừng núi, hàng trăm ngôi mộ với những cột đá sừng sững im lìm, cỏ mọc rêu xanh, xung quanh bạt ngàn hoa dại. Trải qua bao nhiêu “thỏ lặn ác tà”, khung cảnh hoang vu càng gợi lên nhiều suy tưởng.
Những người dân bản xứ cũng không biết quá nhiều về gốc tích hay truyền thuyết khu mộ đá này. Chỉ biết rằng, nơi đây trước kia rất rộng, gồm hàng trăm ngôi mộ và hàng ngàn phiến đá chôn xung quanh. Người ta gọi cả quần thể ấy là rừng mộ đá.
Tất cả các ngôi mộ đều chôn ba khối đá cao phía đầu mộ thành một hàng, khối đá to nhất chôn ở giữa. Chân mộ chôn ba khối nhỏ hơn. Những khối đá cẩm thạch được xác định là mang về từ xứ Thanh, ở vùng này không có loại đá ấy. Phiến đá to nhất có chiều rộng hơn 1m, cao khoảng 4m, có phiến nặng hàng tấn, dẫn theo Dân Trí.
Theo bài viết trên tờ Tri thức trực tuyến, do ngôi mộ đá có kích cỡ quá lớn, nên nhiều người tin rằng, đây là mộ của những người khổng lồ.
Khu mộ đá Đống Thếch. Ảnh: An ninh thủ đô.
Theo nguồn tin trên báo An ninh Thủ đô, nơi đây từng là “thánh địa” bất khả xâm phạm đối với người dân Mường Động trong thời gian dài dưới chế độ phong kiến và ách thực dân đô hộ.
Đống Thếch được cho là có dáng miệng rồng, xưa kia đâu đâu cũng là những cây đại thụ che bóng, quanh năm không có ánh sáng. Với diện tích lên tới 3ha, Đống Thếch được chia làm hai khu mộ nổi và mộ chìm. Mộ nổi với những bia, cột đá cao tới vài mét tách biệt hẳn tại khu trên là nơi chôn những người có vai vế trong họ Lang.
Mộ chìm ở khu dưới chỉ được quây bằng những phiến đá bé. Chính những bia đá kỳ bí đã trở thành dấu ấn biểu hiện uy quyền bất khả xâm phạm, cảnh báo bất cứ sự xâm nhập nào của người dân. Cho đến sau năm 1945, khi quân đội giải phóng vào khai phá khu vực Mường Động, những bí ẩn xung quanh khu mộ đá mới dần dần được hé lộ.
Đáng chú ý nhất là đợt khai quật khảo cổ học năm 1984. Tại đây, các nhà khảo cổ học, dân tộc học, văn hóa học đã làm sáng tỏ những bí ẩn của khu mộ cổ Đống Thếch. Nhiều hiện vật được phát lộ đã cho thấy sự phát triển khá hưng thịnh của chế độ Lang đạo thời kỳ phong kiến.
Những chiếc trống đồng sông Đà được phát hiện ở khu mộ cổ càng khẳng định sự phát triển rực rỡ của nên văn hóa Hòa Bình trên vùng đất Vĩnh Đồng qua các thời kỳ lịch sử.
Hiện, tại Bảo tàng tỉnh Hòa Bình đã sưu tầm, lưu giữ và bảo quản được 207 hiện vật bằng gốm sứ như bát, đĩa, lọ, chậu… 260 hiện vật đồ đồng gồm tiền, gương, vòng, hoa tai… 11 hiện vật bạc gồm trâm cài tóc… Đặc biệt là xương voi, xương ngựa và nhiều hình nộm được chôn làm đồ tùy táng.
Cổ vật gốm, sứ thu được trong mộ đá, hiện trưng bày ở Bảo tàng Hòa Bình. Ảnh: VTC.
Sau những khai quật và bí mật về khu mộ cổ này được giải đáp thì lời đồn về việc chôn người sống đã dần bị xóa bỏ, không hề có một lượng lớn di cốt như lời đồn đại. Tuy nhiên, cũng từ đó nạn đào trộm mộ rộ lên. Có khi hàng trăm người dùng máy dò kim loại lật tung cả khu mộ. Rất nhiều vật quý đã bị mang đi.
Có thể nói, khu mộ đá cổ Đống Thếch 400 năm tuổi vô cùng quý giá về mặt lịch sử cũng như khảo cổ học.
